Hıristiyanlıkta bir akım. Bilinircilik de denir. Yunanca gnostikos
(bilgiye sahip insan) sözcüğünden türetilmiştir. Tanrısal, mutlak
bilgiye bir anlık aydınlanmayla, sezgiyle ulaşılabileceğini ileri
süren bir dinsel akım. İlk çağ Yunan felsefesi ile Hıristiyan dininin
görüşlerini kaynaştırmaya çalışan, felsefeciler tarafından milatttan
sonra I. ve II. Y.y' larda oluşturulmuştur.
Bu akımın savunucuları, dinlerin mutlak bilgiyi sağlamada yetersiz
oldukları görüşündedirler. Bu nedenle de Hıristiyanlar tarafından
sapık bir tarikat olarak görülürler. Çünkü onlar için saltık bilgi,
dinsel bilgilerin çok üstünde bulunan kurgusal bilgilerdir. İsa' nın
Tanrı' nın oğlu olduğu, doğduğu ve büyüdüğü, çarmıha gerildiği ve
bunun gibi Hıristiyan inaklarını (dogmalarını) yadsırlar. Onlar için
İsa düpedüz insandır.
Gnostisizmi savunan felsefeciler gerçekte de dar bir tarikat yaşamı
sürdürürler ve çileciliği savunurlar. Temel inanç esasları ve ibadet
şekillerinde gnostizmin hakim olduğu dinlerde bulunmaktadır. Bunlar;
Sabiilik, Manihezim ve Hermetisizm' dir.
Gnostismin başlangıcı konusunda bir çok görüş ileri sürülür. Başta
çeşitli kilise babaları olmak üzere, bir çok Hıristiyan yazar
gnostisizmi Hıristiyanlık içerisinden kaynaklanan bir heretic olarak
değerlendirmiş ve Simon Magus'u bütün sapkınların babası olarak
görmüşlerdir. Ancak gnostisizm hıristiyanlık öncesi dönemlerden
itibaren var olan bir gelenek olması gerçeği görülerek, bu görüş bir
çok bilim adamı tarafından eleştirilmiştir.
Gnostisizmin İran, Eski Yunan, Eski Mısır, Babil ya da Yahudilik
kaynaklı olabileceği çeşitli teoriler bulunmaktadır. Gnostisizmin
temel öğretileri arasında ışık ve karanlık ya da iyilik ve kötülük
arasındaki düalizm (ikicilik), maddi evrenin -ve bedenin- kötülüğü,
demiurg düşüncesi (bkz sözlük), ruhun ilahi evrene ait olup süfli
(bayağı, aşağılık) yeryüzünde beden içerisinde hapishane hayatı
sürdüğü kurtuluş için dünyevi olan her şeyden uzaklaşmak ve bunun
neticesinde gnosis'e ulaşmaktır.
